Việt Nam tự hào là thủ phủ đứng thứ 2 về canh tác cũng như xuất khẩu cà phê trên thế giới. Sở hữu một thị trường cà phê khổng lồ với các chuỗi thương hiệu nổi tiếng đến những hàng quán to nhỏ trải dài khắp đất nước
Cà phê ở Việt Nam được trồng chủ yếu ở khu vực Tây Bắc (Sơn La, cao nguyên Mộc Châu), Tây Nguyên (Đắc Lắk Lâm Đồng), vùng Trung Bộ (Quảng Trị, Nghệ An). Hằng năm, Việt Nam sản xuất và cung cấp cho thị trường tiêu dùng trong nước và xuất khẩu với sản lượng vô cùng lớn với 5 loại cà phê chủ yếu. Mỗi loại có một nét đặc trưng khác nhau về cả hình dáng, hương thơm lẫn mùi vị.
CÁC LOẠI CÀ PHÊ ĐƯỢC TRỒNG TẠI VIỆT NAM
Cà phê Arabica
Hạt cà phê Arabica (thường được gọi là cà phê chè), là một trong hai loại cà phê phổ biến nhất trên thế giới, nhưng Arabica là giống cà phê được đánh giá là ngon hơn và hiếm hơn. Cà phê Arabica hiếm vì không dễ trồng được loại cà phê này, vùng đất trồng cà phê Arabica phải đảm bảo các yếu tố như: cao khoảng 800m trở lên so với mực nước biển, khí hậu ôn đới mát mẻ quanh năm, nhiệt độ cực đại trong năm không vượt quá 330 độ C, nhiệt độ cực tiểu trong năm là 50 độ C. Chính vì khó như vậy nên cà phê Arabica chỉ được trống tương đối ít ở Việt Nam chứ không đại trà như cà phê Robusta.
Cà phê Arabica khi trải qua quá trình lên men nó có vị chua rất đặc trưng, xen lẫn là vị đắng, cà phê khi pha sẽ có màu nâu nhạt và trong trẻo như màu hổ phách. Đặc biệt, cà phê Arabica được canh tác ở các vùng địa lý khác nhau lại có một số hương vị đặc trưng riêng, khi trồng và thu hoạch ở vùng địa lý càng cao thì vị cà phê lại càng ngon.
Dựa vào một số đặc trưng , cà phê Arabica được chia ra làm 4 loại: Bourbon, Typica, Moka, Catimor.
Trong đó, Bourbon, Typica, Moka được xếp vào nhóm “nguyên thủy”, vì 3 giống cà phê này đã rất lâu đời, gần nhưng không lai tạo mà giữ nguyên chủng cà phê từ khi được tìm ra đến nay. Chính vì nguyên thủy như vậy mà 3 giống cà phê này tuy rất ngon nhưng lại có năng suất rất kém, dễ bị sâu hại, hiệu quả kinh tế thấp nên không còn được trồng ở Việt Nam.
Moka là hạt cà phê nổi bật nhất trong dòng cà phê Arabica, một giống cà phê có xuất xứ từ Yeman, đây là loại cà phê có điều kiện trồng và thu hoạch khắt khe nhất, do đó mùi vị cà phê Moka cũng được đánh giá là loại cà phê ngon nhất, quyến rũ nhất thế giới. Trên khắp lãnh thổ nước ta chỉ có duy nhất vùng Cầu Đất là có thể trồng giống cà phê Moka Cầu Đất nổi tiếng này. Tuy nhiên việc canh tác rất khó khăn nên giờ đây sản lượng cà phê Moka ở Việt Nam là không đáng kể.
Cà phê Robusta
Hạt cà phê Robusta hay còn gọi là cà phê vối, chính là loại cà phê phổ biến nhất trên toàn thế giới chiếm đến 1/3 sản lượng cà phê trên toàn cầu. Còn ở Việt Nam, cà phê Robusta là giống cà phê được trồng nhiều nhất vì phù hợp với điều kiện khí hậu tự nhiên, thổ nhưỡng của vùng Tây Nguyên chủ yếu là đất đỏ bazan màu mỡ, giàu chất dinh dưỡng, ở độ cao 800-1000m so với mực nước biển nên nó trở thành loại cà phê có sản lượng lớn nhất cả nước, chiếm tới 90% trên tổng sản lượng cà phê của cả nước.
Cà phê Robusta có mùi thơm dịu, vị đắng gắt đặc trưng, không chua, hàm lượng cafein cao, cà phê khi pha có màu nâu sánh. Hạt cà phê Robusta được chia làm hai loại giống khác nhau:
- Hạt cà phê Robusta sẻ (còn gọi là Robusta thuần chủng) có hạt nhỏ nhưng có kết cấu chắc và nặng hạt, hương vị của cà phê Robusta sẻ cũng rất đậm đà, hương vị càng nồng nàn nên ít phổ biến vì chỉ dành cho những người có sở thích cà phê đặc biệt.
- Hạt cà phê Robusta cao sản là loại cà phê Robusta đã được lai tạo sau nhiều thế hệ để có năng suất cao hơn, khả năng chống chịu sâu bệnh tốt hơn. Theo đó, hương vị cà phê Robusta cao sản lại bớt đi chút đậm đà, nồng nàn vì vậy dòng cà phê này thường được trồng đại trà để làm nguồn cung cấp cho các công ty sản xuất cà phê hòa tan.
Nhìn chung, Robusta là loại cà phê có năng suất cao, giá thành thấp, dễ canh tác, lại được nhiều doanh nghiệp kinh doanh cà phê thu mua nên Robusta dần trở thành loại cà phê phổ biến, phục vụ nhu cầu cà phê của đại bộ phận người tiêu dùng.
Cà phê Culi
Chính xác thì hạt cà phê Culi không phải là một loại giống cà phê, đây chỉ là tên gọi để phân loại hạt cà phê tươi đặc trưng của cả 2 giống Arabica và Robusta.
Cà phê Culi (cà phê Bi – peaberry) chính là những hạt cà phê bị đột biến trong vô vàn những hạt cà phê bình thường. Giữa hàng ngàn những hạt cà phê Robusta, cà phê Arabica có 2 hạt trong một trái sẽ xuất hiện những trái cà phê bị đột biến chỉ có một hạt duy nhất với tỉ lệ đột biến rất thấp, chỉ khoảng 5%. Những trái cà phê này sẽ được tách riêng trong quá trình thu hoạch và xử lý riêng. Vì những hạt cà phê đột biến này chứa lượng cafein cao đặc biệt nên sẽ mang đến những hương vị, mùi thơm khác nhau, thường là đắng hơn, béo hơn, đậm đà hơn và vị đắng kéo dài.
Tuy nhiên cà phê Culi là một dạng hạt đột biến của những giống cà phê thông thường nên sản lượng rất thấp, giá trị vì vậy cũng rất cao.
Cà phê Cherry
Hạt cà phê Cherry hay còn gọi là cà phê mít, là một giống cà phê đặc biệt năng suất cực kỳ cao, mất rất ít công chăm sóc, khả năng chống sâu bệnh mạnh mẽ, khả năng chịu hạn cực tốt, thậm chí không cần tưới nước vẫn có thể có thành phẩm. Tuy có ưu điểm vượt trội như vậy nhưng cà phê cherry lại không phổ biến vì hương vị đặc trưng của nó là vị chua, ít vị đắng của cà phê.
Cà phê Cherry có 2 giống chính là Liberica và Exelsa. Hạt cà phê Cherry có màu vàng sáng bóng rất đẹp và đặc trưng, khi pha có mùi thoang thoảng dễ chịu và vị chua đặc trưng tạo cảm giác sảng khoái. Vị chua, ít đắng và mùi thơm nhẹ nhàng biến loại cà phê này trở thành loại cà phê rất phù hợp cho phái nữ.
Cà phê Moka
Cà phê Moka là một chủng loại thuộc giống Arabica. Moka cùng họ với những loại cà phê nổi tiếng như: Typica, Bourbon, Icatu hay Mundo Novo.
Cà phê Moka là một trong các loại cà phê khó trồng nhất tại Việt Nam, bởi khả năng chống lại sâu bệnh thấp, đòi hỏi quy trình chăm sóc tỉ mỉ, loại này thường được trồng tại Đà Lạt, Lâm Đồng.
Sở dĩ Đà Lạt lại cho ra hương vị cà phê Moka ngon nhất là vì điều kiện khí hậu và đất đai nơi đây vô cùng thuận lợi. Với vị trí địa lý từ khoảng 1500 – 2000m so với mực nước biển, có khí hậu mát mẻ quanh năm. Thêm vào đó, lượng mưa nhiều, nguồn nước đầu nguồn trong lành và đặc biệt là đất đỏ bazan giúp cây cà phê Moka có thể sinh trưởng tốt nhất.
Phải có một điều gì đó đặc biệt trong hương vị thì người ta mới gọi Moka là nữ hoàng trong vương quốc cà phê. Những người biết thưởng thức sẽ cảm nhận thấy sự khác biệt trong lần đầu tiên.
Những ly cafe Moka nguyên nhất 100% sẽ mang theo mình vị đắng nhẹ, xem lẫn trong đó là một chút chua thanh và vị béo của phần dầu bên trong hạt cà phê. Khi uống, cái đắng lan tỏa trong miệng rồi xuống cuống họng, nhưng chỉ vài giây sau mùi hương nồng nàn và vị ngọt mới xuất hiện.
Cà phê chồn
Cà phê chồn có tên tiếng anh là Kopi Luwak – đây là một loại cà phê đặc biệt, một thứ đồ uống được xếp vào loại hiếm nhất trên thế giới. Ở Việt Nam người ta nuôi cầy vòi hương để làm ra loại cà phê đặc biệt này. Trong quá trình nhai gặm hạt cafe đi qua dạ dày và ruột chồn các enzym men tiêu hóa trong hệ hóa của chồn hương đã thấm vào lớp vỏ trấu đã bị bào mòn, thấm nhẹ vào nhân cà phê đã bẻ gãy các phân tử hương và vị trong cấu tạo hữu cơ của hạt cà phê.
Trên thực tế chất lượng hạt cà phê sau khi qua dạ dày loài cầy vòi hương có thay đổi nhưng không nhiều. Nhìn chung vẫn giữ lại một phần hương vị cà phê nguyên chất, mùi vị của cà phê khi nếm được là vị bùi bùi, dìu dịu vừa ngai ngái, phảng phất mùi của khói và hương vị sô cô la. Nhiều người uống loại cà phê này không chỉ vì hương vị mà còn vì đẳng cấp của nó.
